Nhắc tới các lễ hội lừng danh ở Đà Nẵng , không thể không nói tới lễ hội đình làng Túy Loan.
Làng cổ Tuý Loan đã có trên 500 năm tuổi , đình làng cũng đã có trên 100 năm , đây cũng là một điểm quyến rũ khách du lịch Đà Nẵng .
Khách du lịch tới Đà Nẵng sẽ được tham quan làng Túy Loan một trong số ít những ngôi làng còn lưu lại những vết tích xa xưa nhiều nhất tại Việt Nam , hiện làng Túy Loan đã có trên 500 năm tuổi. Nằm bên dòng sông Túy Loan , cách tuyến quốc lộ 14B qua địa phận xã Hòa Khương ( Hòa Vang , Đà Nẵng ) chừng chưa đầy 1 km , trải qua bao thăng trầm thời gian , đình làng Túy Loan tuy không còn giữ được nguyên trạng nhưng Vẫn vẻ uy nghi vốn có. Hàng năm , vào ngày mồng 9 tết âm lịch , dân hai thôn Đông , Tây của làng Túy Loan tại xã Hòa Phong , H.Hòa Vang , TP. Đà Nẵng cùng du khách thập phương lại tập kết tại đây để mở lễ hội truyền thống của đình làng. Lễ hội làng Túy Loan thường diễn ra trong hai ngày mồng 9 và mồng 10 Âm lịch.
Đình làng Túy Loan do các vị tiền hiền ngũ tộc gồm: Đặng , Lâm , Nguyễn , Trần , Lê có trí giác nhân dân xây dựng nên , ức đoán vào năm 1470 ( Thời Lê , hiệu Hồng Đức nguyên niên ) , khoảng nửa cuối thế kỷ thứ XV. Theo miêu tả lịch sử , hồi ấy , đình làng Túy Loan làm bằng tranh tre pheo lá. Đến năm 1787 , đình được trùng tu lần đầu , mùa đông năm Mậu Tý ( 1888 ) sửa sang lần nữa. Lần này hoàn tất trong 8 tháng do Đặng tướng quân húy Văn , giữ chức Quảng Nam hải phòng phó sự tổ chức. Nói là trùng tu nhưng thực ra do đình bị cháy nên lần này làm lại tuyệt đối. Qua hơn nửa thế kỷ vật đổi sao dời , đình làng đã được tu bổ Hai ba lần , nhưng vẫn giữ nguyên những nét cấu trúc cũ , mang sắc thái cấu trúc đạo đức làng xã , chứng tích của một làng văn hóa lâu đời vùng ven TP. Đà Nẵng .
Đình Túy Loan , nơi sinh hoạt văn hóa – lễ hội dân gian . Hằng năm có 2 lễ lớn: tế xuân và tế thu vào các ngày 14 và 15 tháng 2. Giờ thân 14/2 làm lễ sơ yết. Giờ sửu 15/2 làm lễ sơ tế. Tế thu vào các ngày 14 và 15 tháng 8 âm lịch. Gồm: quan thu thường là cầu quốc thái dân an ( gọi tắt là cầu an ). Giờ thân 14/8 làm lễ sơ yết. Giờ sửu 15/8 làm lễ sơ tế.Tế thu thông thường rước sắc vào 14/8; lễ rước từ nhà ông Thủ sắc về đình. Rước sắc có một bàn do 4 người khiêng , xung quanh phủ vải đỏ vàng , có lọng che , đi theo có 9 lá cờ , 1 lá vuông và 8 lá chéo. Ban nhạc bát âm và chiêng trống đi kèm. Đoàn rước sắc đi một loanh quanh làng , sau đó về đình. Trên nẻo đường dân làng nhập vào đội rước rất đông. lễ hội tại đây được xem như một nét văn hóa truyền thống không thể thiếu.
Lễ tế có trâu hoặc heo. Nếu hạ trâu tế thần thì chiều 14 âm lịch tháng 2 , tháng 8 , dân làng dắt trâu đi qua lại vài vòng trước sân đình , cố ý là cáo với thần. Nếu hạ heo , bỏ heo vào rọ khiêng đến trước sân đình. Khi lấy tiết trâu để lại một tô huyết tươi. Trâu được thui bằng cây chổi. Thui xong mới cạo lông , trâu tế thần được đặt trên bàn thờ Hội đồng ( thờ chung ) vào giờ sửu , dùng mở chài nhúng huyết thoa lên mình trâu. Heo thì luộc chín xắt thành tợ , nọng và lát sắp vào dĩa , đầu heo , 4 chân , đuôi , lòng heo ( mỗi thứ một ít ) sắp trên dĩa lớn tế thần. Ngoài lễ vật phải có nêu trên còn có cơm , xôi và các món ăn chế biến tại Vùng đất mang phong vị gốc phần. Chuẩn bị cho lễ tế thần từ 1945 về trước nhà nước phong kiến cấp ruộng công gọi là ruộng tự điền cho một vài người trong làng sản xuất thu lợi dùng vào việc tế thần. Hằng năm thời Tự Đức Đem cho 12 mẫu ruộng. Trước khi tế lễ một hôm , có lễ rước sắc từ nhà Thủ sắc về đình làng do các nhân viên trong làng dự khán cùng với các chư phái tộc. Nghi lễ giống lễ rước tại các Vùng đất trên địa bàn đô thị Đà Nẵng .
Trong lễ tế có văn bài cầu quốc thái dân an và nhân dân trong làng hanh thông , an lạc , quanh năm làm ăn lao động sản xuất được mùa no đủ. Sau lễ tế người dân trong làng tập kết tại sân đình cùng nhau ăn bữa cơm với tinh thần cộng cảm cao. Tại đây , tổ chức các hoạt động vui chơi dân gian gắn liền với nền nông nghiệp lúa nước như kéo co , nhảy dây , đập om , thi các loại đẩy cây , Thổi cơm , cờ tướng…Có năm tổ chức hát bộ , hò khoan đối đáp , tổ chức chơi bài chòi… Tại đình người dân trong làng trao nhau đổi các loại giống lúa mới , cây con mới , cách nuôi trồng và thời gian thu hoạch. Qua đó , bà con tại Tuý Loan có thể đổi , mượn , thuê…cho vụ mùa tới.
Ngoài chức năng phản ảnh sinh hoạt văn hoá tinh thần của dân làng , đình làng Tuý Loan nói riêng và đình trên địa bàn huyện Hoà Vang Đà Nẵng nói chung còn có chức năng lịch sử. Tại đình Tháng 8/1945 , nhân dân Túy Loan dùng đình làng tập kết tổ chức tuyên truyền phong trào ” bài phong phản đế” , cùng với nhân dân Tổng An Phước Hưng khởi kéo về huyện đường Hòa Vang ( ở Hóa Khuê trung tây ) cướp chính quyền từ tay Pháp – Nhật. sau khi giành được chính quyền , nhiệm vụ hàng đầu của Tổng An Phước là củng cố chính quyền , phát triển lực lượng cách mạng. Đình làng Túy Loan cũng là nơi ông Lê Đình Hoàng tập cho dân quân dân quân chống chọi , tu bổ quân cho tiểu đoàn chống chọi chống Pháp tại Vùng đất , đình được dùng làm giảng đường. Bãi đá bóng Túy Loan và cấm Chu Hương là thao trường.
Năm 1946 , đình làng là nơi đóng quân của tiểu đoàn 17 , 19 và là nơi luôn luôn tổ chức nhóm họp. Xã Liên An ( nay là Hòa Phong ) trong những ngày đầu kháng chiến chống Pháp ( đầu năm 1947 ) đã trở thành hậu phương trực tiếp của mặt trận Quảng Nam – Đà Nẵng. Trạm cứu thương của tiểu đoàn 17 thuộc trung đoàn 96 – trung đoàn phòng ngự cho mặt trận Phước Tường , Đại La – được đặt tại đình làng. Đình còn là nơi đặt sở chỉ huy đánh phi truờng trảng Nhật ( trảng trường thi ) và Sai khiến từ Thanh Quýt đến Kim Liên.
Những năm 1955 – 1957 với Các quy định tốc , diệt cộng của chính quyền Ngô Đình diệm , đình Túy Loan với Phú Hòa đã là những trung tâm huấn chính lớn tiêu biểu của tỉnh Quảng Nam nhằm rút kinh nghiệm chỉ đạo cho các huyện khác. Có lúc số người tập kết đến 1000 người , chúng dùng đình làm nơi Xét hỏi người phạm tội tra tấn. Nhà thờ Ngũ tộc dùng làm nơi cho Ban cán sự chúng ở. Trại cải huấn được làm bên cạnh đình ( phía tây ) gồm một dãy nhà dài từ trấn phong nhà thờ đến phía sau sát nẻo đường ngày nay , diện tích sử dụng là 360 thước vuông. Chúng bắt người dân trong toàn xã , mỗi người nộp 4 tấm tranh và 2 cây tre củng với nhân công làm trại. Sạp nằm làm bằng tre mỗi người dài 1 , 6 mét , rộng 0 , 3 mét , chỉ được nằm ngửa vì nằm nghiêng sẽ có cơ hội nói chuyện , trao đổi thương nghị với nhau. Giờ ăn , chúng cấm và theo dõi không cho công chúng nhìn mặt nhau. Con đường phía trước chạy ngang qua mặt đình , dọc theo sông Túy Loan , dân đi qua bất cứ là ai , nếu nhì vào khu cải huấn cũng bị bắt vào tra xét. Trong trại chúng tổ chức Ngày ngày Hai ba lần hối cải tập thể. Hình thức: công chúng gục xuống , hai tay dang ra nắm một nặng , cả trại chỉ nói chung một ngọn đèn từ một đến ba giờ đồng hồ như thế.
Với các sự kiện lịch sử gắn với đình Túy Loan suốt trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp , chống Mỹ , sau năm 1975 , đình Túy Loan đã được làm mô hình chiến công chống Pháp và chống Mỹ đặt tại nhà truyền thống xã Hòa Phong , nhằm tuyên truyền giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ. Ngày 4 tháng 1 năm 1999 , Bộ Văn hóa – thông báo công nhận đình Túy Loan là di tích lịch sử – văn hóa.
dự khán lễ hội truyền thống tại Đà Nẵng , bạn có thể tham khảo tại dulichkhatvongviet.com
